Klub Sympatyków Transportu Miejskiego

Historia Jelcza 080

Jelcz 080 podczas wystawy "Dzień Otwarty Zajezdni Popowice 2017"

Pierwszy prototyp małego autobusu socjalnego na bazie nadwozia autobusu Jelcz PR-110U (produkowanego wówczas seryjnie w Jelczańskich Zakładach Samochodowych – JZS) oraz podwozia ciężarówki Star 200 powstał w 1977 roku. Nosił on oznaczenie 080.03 i różnił się od wprowadzonej rok później wersji seryjnej. Najważniejszymi różnicami były:

inny układ okien po obu stronach pojazdu;
tylko jedno uchylne wyjście awaryjne (późniejsze egzemplarze miały trzy);
inny układ kierunkowskazów bocznych (po dwa na każdej burcie, jak w PR-110);
inne miejsce ułożenia koła zapasowego oraz pieca ogrzewania kabinowego;
inny pulpit kierowcy (z dużymi francuskimi kontrolkami oraz odmiennym układem wskaźników i przełączników);
zawór hamulca postojowego przy pulpicie zamiast przy podłodze;
inna klapka wlewu paliwa;
przełącznik kierunkowskazów z wcześniejszych wersji ciężarówki Jelcz serii 300, sygnał dźwiękowy w podłodze;
zaokrąglona wewnętrzna osłona komory silnika;
klamki drzwi z Jelcza 043;
brak charakterystycznej kratki w dolnym, prawym narożniku nadwozia;
zmieniona konstrukcja ramy;
fotel w II rzędzie po prawej umieszczony nieco wyżej niż pozostałe.

W 1978 roku powstał właściwy prototyp z wprowadzonymi wieloma modyfikacjami. Pod koniec tego roku bramy jelczańskiej fabryki opuściły pierwsze egzemplarze przeznaczone dla odbiorców, które, co ciekawe, nie posiadały jeszcze wspomagania kierownicy – zaczęto je stosować w Jelczach 080 dopiero od roku 1979. Autobusy socjalne oferowano w kilku wersjach wyposażenia, np. z półkami na bagaże, wysokimi siedzeniami. Jeden z pojazdów, wyprodukowany w 1979 roku, miał fabrycznie tylko jedne drzwi wejściowe w układzie 0-1-0. Rok później rozpoczęła się seryjna produkcja tego modelu, którą zakończono w 1984 roku.

W 1980 roku bramy JZS opuścił prototyp Jelcza 080 w wersji przeznaczonej do łączenia z planowaną do wdrożenia do produkcji przyczepą typu Jelcz P-080. Różnił się on nieco od wersji seryjnej m.in. mniejszym tylnym bagażnikiem, innym umiejscowieniem jednej z kratek wentylacyjnych, ponadto pojazd ten posiadał fabrycznie zaczep holowniczy oraz zmodyfikowaną instalację elektryczną. Na przełomie 1981 i 1982 roku wprowadzono kilka istotnych zmian w wyglądzie produkowanych Jelczy 080. Przede wszystkim zrezygnowano ze stosowania charakterystycznych jelczańskich nadkoli oraz plastikowych podsufitek we wnętrzu. Pojawiła się też możliwość zamówienia innego silnika – pojazd oferowano opcjonalnie z dużo ekonomiczniejszą jednostką napędową typu Andoria 6C107 o mocy 138KM, znaną m.in. z Autosanów serii H9. Ostatecznie produkcję autobusów Jelcz 080 zakończono w 1984 roku po wyprodukowaniu łącznie 1051 egzemplarzy.

Prawdopodobnie kilka autobusów tego typu trafiło do MPK Wrocław, gdzie w latach 80. służyły do obsługi przewozów pracowniczych i linii nocnych.

Charakterystyka techniczna

Jelczyk podczas pierwszej jazdy próbnej po remoncie. 31.08.2020

Autobus Jelcz 080 sklasyfikowany jest jako podmiejski, średniej pojemności. Napęd stanowi umieszczony z przodu, nad osią kierowaną, sześciocylindrowy, rzędowy, pionowy silnik typu FSC Starachowice S-359 z zapłonem samoczynnym, o pojemności skokowej 6842 dm3, mocy maksymalnej 150 KM (przy 2800 obr./min.) i maksymalnym momencie obrotowym 431,6 Nm (przy 1800 obr./min.). Napęd przenoszony jest poprzez sprzęgło jednotarczowe suche, sterowane manualnie, ze wspomaganiem hydraulicznym. Skrzynia biegów jest typu ZF S5-45, sterowana mechanicznie (biegi I oraz wsteczny są niesynchronizowane). Zawieszenie pojazdu oparte jest na czterech półeliptycznych podłużnych resorach piórowych (po dwa na oś), dodatkowo autobus wyposażony jest w amortyzatory teleskopowe typu Armstrong. Pojazd posiada dwie osie, przy czym tylna z tzw. ogumieniem bliźniaczym (cztery opony na osi). Dodatkowo jedno pełnowymiarowe koło zapasowe powinno być umieszczone pod podwoziem. Wymiary opon to 8,25R20 (w przypadku opon dętkowych – stosowanych fabrycznie) lub 9R22,5 (w przypadku ogumienia bezdętkowego – stosowanego współcześnie). Układ kierowniczy z przekładnią kierowniczą śrubowo-kulową, z tzw. łamaną kolumną kierownicy, wspomagany jest hydraulicznie pompą zasilającą typu PZK5-12B. Hamulce są hydrauliczne ze wspomaganiem pneumatycznym, dwuobwodowe (jeden obwód dla kół przednich, drugi dla tylnych), dodatkowo wprowadzono zawór do sterowania hamulcami przyczepy. Hamulec zapasowy (postojowy) mechaniczny, działający na koła tylne, sterowany jest pneumatycznie. Zastosowana instalacja elektryczna jest jednoprzewodowa, z biegunem minusowym połączonym z masą. Napięcie robocze wynosi ~24V. Zasilanie akumulatorowe pochodzi z dwóch baterii 12V 165Ah połączonych szeregowo. Ładowanie akumulatorów odbywa się za pomocą alternatora typu A210.

Konstrukcja nadwozia autobusu Jelcz 080 oparta na nitowanej ramie podwozia o dwóch podłużnicach. Szkielet nadwozia jest stalowy, spawany, wykonany z profili zamkniętych, zaś poszycie zewnętrzne – stalowe, spawane do szkieletu. Poszycie wewnętrzne przykręcano za pomocą śrub oraz listew maskujących połączenia. Pojazd w standardowej konfiguracji posiada 32 miejsca siedzące (włącznie z miejscem kierowcy) oraz dziewięć stojących. Ogrzewanie wnętrza zapewnia piec ogrzewczy, zasilany olejem napędowym z głównego zbiornika paliwa, dodatkowo nadmuch ciepłego powietrza na przednią szybę jest zasilany z układu chłodzenia silnika. Przewietrzanie autobusu jest możliwe za pomocą otwieranych okien, jednej klapy dachowej oraz dwóch elektrycznych wywietrzników, umieszczonych w tylnej części pojazdu na dachu. Autobus posiada dwoje jednoskrzydłowych drzwi, umieszczonych odpowiednio za I i II osią po prawej stronie pojazdu. Pozostałe dane eksploatacyjne: prędkość maksymalna – 90 km/h (70 km/h z przyczepą), pojemność zbiornika paliwa – 150 l, masa własna – 6500 kg, dopuszczalna masa całkowita – 9400 kg, rozstaw osi – 4100 mm.

Historia naszego egzemplarza

Rozebrana kratownica Jelcza przed remontem

Nasz pojazd został wyprodukowany w 1980 roku (numer fabryczny 23891) i został zarejestrowany po raz pierwszy 02.01.1980 roku. Od połowy lat 90. XX wieku do września 2012 roku był własnością firmy Przedsiębiorstwo Robót Budowlanych z Gniezna (zarejestrowany pod numerem rejestracyjnym o wyróżniku PZU 9548). Służył głównie do dowożenia pracowników z bazy firmy na budowy przez nią obsługiwane. Gdy w 2012 roku firma PRD Gniezno zakończyła działalność, autobus wystawiono na przetarg i w ten sposób 17.09.2012 roku został zakupiony przez Klub Sympatyków Transportu Miejskiego. Jest to jeden z zaledwie pięciu w Polsce i na świecie egzemplarzy przeznaczonych do zachowania, najstarszy z zachowanych egzemplarzy (pozostałe są z lat 1981 oraz 1984), jedyny zachowany w wersji z silnikiem typu S-359, a także jedyny, który ma kilka charakterystycznych detali typowych tylko dla pojazdów tej serii wyprodukowanych przed 1981 rokiem.
Od czasu, kiedy trafił w nasze ręce, do roku 2019 pojazd czekał na remont, kiedy to dzięki przychylności Miejskiego Konserwatora Zabytków we Wrocławiu udało się pozyskać środki na rozpoczęcie prac. Autobus skierowano do specjalistycznego zakładu w Bralinie, gdzie rozebrano go do gołej kratownicy, która okazała się być w katastrofalnym stanie. Następnie rozpoczęto żmudne uzupełnianie braków w konstrukcji nośnej pojazdu, a następnie położono nowe blachy i polakierowano poszycie. W takim stanie Jelcz 080 wszedł w 2020 rok. Drugim etapem było uruchomienie mechaniki pojazdu, czyli przegląd silnika, hamulców i zawieszenia. Dzięki zaangażowaniu załogi warsztatu w Bralinie efekt wyszedł bardzo dobrze i jeżdżącego "małego jelcza" pokazano 5 września podczas Dnia Otwartego Zajezdni Popowice. Trzeci etap remontu, zakładający odtworzenie wnętrza pojazdu, zakończył się w grudniu 2020 roku.

Wnętrze Jelcza 080 przed remontem

Wnętrze Jelcza 080 po remoncie

Skąd numer 012?

Skąd wzięliśmy numer 012 dla tego autobusu? W 1975 roku MPK Wrocław, by rozwinąć trakcję mikrobusową, zakupiło mikrobusy Nysa 521 i 522. Eksploatowano je głównie na liniach komunikacji nocnej i nadano im numery od 001 do 011. W latach 1979–1980 wycofano je z ruchu liniowego i przekwalifikowano na pojazdy gospodarcze. Później do MPK trafiły Jelcze 080 i prawdopodobnie kontynuowały numerację zapoczątkowaną przez Nysy. Jelcze 080 stały na zajezdni przy ulicy Krakowskiej, jednakże aktualnie nie mamy żadnych dokumentów ani zdjęć świadczących o ich eksploatacji przez MPK Wrocław. Dlatego wybraliśmy kolejny numer po najwyższym numerze nysek, czyli 012 (aczkolwiek są ludzie, którzy mówią, że takie właśnie numery MPK-owskie „koziołki” miały).

Parametry

Parametry
Wyprodukowany	1980
Liczba miejsc ogółem	40
Liczba miejsc siedzących	31
Długość	8000 mm
Wysokość	3150 mm
Szerokość	2500 mm
Masa własna	6500 kg
Masa całkowita	9400 kg
Moc silników	FSC Starachowice S359 (6.8dm3, 150KM)