Historia Klubu Sympatyków Transportu Miejskiego

Klub Sympatyków Transportu Miejskiego oficjalnie powstał na początku 2011 roku w wyniku decyzji sądu rejestrowego. Zebranie założycielskie nowego stowarzyszenia odbyło się kilka miesięcy wcześniej, we wrześniu 2010 roku, a był to efekt rozmów podczas kilku spotkań w jednym z lokali przy placu Wróblewskiego we Wrocławiu. Wówczas kilkanaście osób postanowiło założyć niezależną organizację, która zajęłaby się zabytkami komunikacji miejskiej na terenie województwa dolnośląskiego. Po doświadczeniach w działaniu jako część innej organizacji oraz współpracy z Miejskim Przedsiębiorstwem Komunikacyjnym we Wrocławiu założyciele zdecydowali się na całkowitą niezależność. Brak miejsca do garażowania taboru sprawił, że pierwszymi zadaniami stowarzyszenia było nie tyle pozyskanie tramwajów i autobusów z przeznaczeniem na cele historyczne, ale przede wszystkim poszukiwanie przestrzeni, gdzie mogłyby one stacjonować.

21.08.2012. Należący do MPK Wrocław wagon gospodarczy G-081 (ex-1501) niszczejący na placu manewrowym dawnej zajezdni Popowice przy ul. Legnickiej. Parę lat później MPK sobie przypomniało, że ten wagon jednak jest ich własnością i przetransportowało go na zajezdnię Ołbin.
Autor: KSTM

Rok 2011 to nie był dobry czas do zachowywania zabytków komunikacji miejskiej we Wrocławiu. Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w tym czasie wywoziło poza teren swoich zajezdni dawne wagony gospodarcze Linke-Hoffman Standard i Konstal N. Oznaczało to ich prędką dewastację i zniszczenie. Umieszczano je na placu manewrowym dawnej zajezdni tramwajowej Popowice, gdzie złomiarze szybko ogołocili je ze wszystkich cennych elementów. Nie można było tych wagonów odkupić ze względu na kwestie formalne. Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne nie zgadzało się na umieszczanie jakichkolwiek zabytków tramwajowych czy autobusowych na swoim terenie, a hale postojowe na terenie zajezdni Popowice (jedynej niebędącej w użytkowaniu MPK) zajmowały zakłady Protram, które nie mogły poddzierżawić swoich obiektów kolejnym podmiotom, takim jak nowopowstały Klub. Samą zajezdnię Popowice planowano wówczas przeznaczyć na cele nietramwajowe, a stojące tam zabytki tramwajowe niektórzy chcieli nawet zezłomować, by nie szpeciły swoim wyglądem dojazdu na stadion z okazji Euro 2012. Świeżemu Klubowi przyszło więc debiutować w dość niesprzyjających okolicznościach.

Dwa Jelcze na zajezdni PKS w Dzierżoniowie. Na pierwszym planie plama oleju z odmy silnika.
Autor: KSTM

Pierwszymi zakupami nowopowstałego Klubu był Jelcz M11 #DDZ U039 oraz Jelcz L11 #DZA U022 z PKS-u Dzierżoniów. Transakcja została sfinalizowania w lutym 2011 roku. Ówczesny PKS był na tyle uprzejmy, że pozwolił na garażowanie pojazdów na swojej bazie przy ulicy Kilińskiego i tam też członkowie Klubu odbierali pierwsze lekcje w zakresie naprawy autobusów od nieocenionych mechaników z PKS Dzierżoniów. Niestety po oględzinach obu pojazdów okazało się, że ich stan jest – delikatnie mówiąc – średni. Stwierdziliśmy, że Jelcz M11 to jeżdżąca korozja, a Jelcz L11 może i wygląda lepiej, ale nie jeździ, bo silnik robi plamy oleju z odmy, a półoś z mostu się „skończyła”. Wtedy podjęliśmy decyzję, że uzbrajamy L11, a M11 skasujemy – i 30 września 2011 roku odwieźliśmy M11 na złom, a pozyskany z niego silnik i inne części użyliśmy do reanimacji posiadanego Jelcza L11, którym nawet udało się odbyć imprezę miłośniczą na trasie: Dzierżoniów – Świdnica – Jaworzyna Śląska – Świdnica – Dzierżoniów. Później autobus został postawiony na bazie PKS Dzierżoniów i stał tam do 2013 roku, kiedy został przewieziony do hali w Jelczu, a stamtąd trafił na zajezdnię Popowice, gdzie stoi do dzisiaj (w międzyczasie przez chwilę stał na zajezdni Dąbie).

Enusia po remoncie, rok 2012.
Autor: KSTM

W 2012 roku natomiast udało się nabyć Klubowi pierwszy tramwaj. Był nim wagon gospodarczy G-069, dotychczas stacjonujący na zajezdni Dąbie. 25 maja 2012 roku wagon o własnych siłach przejechał z zajezdni Dąbie do wspomnianych wyżej zakładów Protram, znajdujących się na terenie zajezdni Popowice. Od tego czasu rozpoczęła się – trwająca do dziś – przygoda Klubu z tym zabytkowym obiektem. Zakupiony Konstal 4N1 G-069 formalnie miał być przekwalifikowanym w 1990 roku wagonem liniowym 1429, ale w toku prac okazało się, że jest to naprawdę wagon o numerze 1444. To była normalna praktyka w MPK, które podmieniało numery wagonom w trakcie eksploatacji i często zapisy w księgowości nie zgadzały się z rzeczywistością. Po zakupie wagonu Zarząd Klubu rozpoczął żmudną procedurę uzyskania oficjalnej zgody na korzystanie z wrocławskich torowisk, co okazało się niełatwe. Na przykład pierwszy wniosek doczekał się odmowy z powodu braku sterownika ITS w wagonie. Początkowo przejazdy obywały się na podstawie jednostkowo wydawanych zgód warunkowych. A tymczasem na koniec września 2012 roku wagon został przemalowany w niebieskie barwy i takie ma do dzisiaj. Zadebiutował podczas Dnia Otwartego MPK Wrocław. 7 listopada 2012 roku „Enusia”, bo tak nazwaliśmy wagon G-069, przeszedł przegląd, a pod koniec listopada udało się go nawet ubezpieczyć (co też nie odbyło się bez problemów – wystarczy powiedzieć, że polisę zawarto z przedstawicielem ubezpieczyciela w Łodzi, a nie we Wrocławiu, gdzie spotykaliśmy się z kategoryczną odmową). Mimo braku właściwej zgody na poruszanie się wagonem po miejskich torowiskach jako „podwykonawcy” MPK 13 stycznia 2013 roku obsłużyliśmy linię specjalną z okazji Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy na trasie Zajezdnia Dąbie – Rondo Reagana – Most Grunwaldzki – Galeria Dominikańska – Szewska – Grodzka – Nowy Świat – Kazimierza Wielkiego – Galeria Dominikańska – Most Grunwaldzki – Rondo Reagana – Zajezdnia Dąbie. Sprawa oficjalnych zgód na korzystanie z torów została zamknięta w maju 2013, czyli jakiś rok po rozpoczęciu biegu sprawy. Potem jeszcze kilka miesięcy czekaliśmy na podpisanie stosownych umów.

20.09.2014. Część klubowych pojazdów prezentowana na zajezdni Dąbie. Od lewej, Ikarus 260, będąca przed remontem stodwójka 2069, Jelcz M121MB i należące do MPK G-089 i G-071.
Autor: KSTM

2013 rok Klub rozpoczął, posiadając jeden autobus niejeżdżący i świeżo wyremontowany tramwaj, który z przyczyn formalnych nie do końca mógł się poruszać po torach. Nie nastrajało to pozytywnie, mimo to w maju 2013 roku Klub został użytkownikiem kolejnego wagonu. Konstal 102Na #2069 został najpierw wynajęty od Klubu Sympatyków Kolei we Wrocławiu, a rok później przejęty, po czym Klub wpisał go do rejestru zabytków i otrzymał pierwsze dofinansowanie na restaurację. Remont rozpoczęto w zakładach Protram i był kontynuowany tamże do 2016 roku, kiedy to ogłosiły one upadłość. Na kilka dni przed upadkiem Protram, bez uzgodnienia, wystawił fakturę na kilkanaście tysięcy złotych za rzekome przechowywanie wagonów i opiekę nad nimi. Po ogłoszeniu upadłości syndyk zajął na poczet zobowiązań zdemontowane części z wagonu 2069, co sprawiło, że Klub musiał zapłacić za odzyskanie swojej własności. Problemem był też fakt, że Klub miał przyznaną dotację na kolejny etap remontu stodwójki, ale brakowało wykonawcy (Modertrans Poznań po dłuższym zwodzeniu ostatecznie odmówił podjęcia prac, słynne "jesteśmy na urlopie, odezwiemy się, jak z niego wrócimy"). Ostatecznie w listopadzie 2016 roku wywieziono wagon do Krakowa, gdzie w tamtejszym MPK kontynuowano remont, który zakończył się wiosną 2018 roku. Wtedy wagon 2069 wrócił oficjalnie na tory Wrocławia i jego premiera po remoncie odbyła się 22 kwietnia 2018 roku. Prace przy wagonie zostały sfinansowane w głównej mierze ze środków przyznanych przez Miejskiego Konserwatora Zabytków w ramach konkursów na remont obiektów wpisanych do rejestru zabytków.

2017.11.22. Autobusy KSTM wewnątrz hali na zajezdni Dąbie.
Autor: KSTM

2014 rok był momentem dużych zmian dla Klubu. Wiązało się to z kilkoma wydarzeniami, które zaszły w tym czasie we wrocławskiej komunikacji miejskiej. W tym roku Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne po pięciu latach przerwy od zakupów Mercedesów Citaro wydzierżawiło nowe autobusy Solaris Urbino, zlikwidowało zajezdnie: autobusową przy ul. Grabiszyńskiej i tramwajową Dąbie oraz wyłoniło podwykonawcę dla swoich usług. Dzięki pozyskaniu nowych pojazdów wycofano kilka całych serii autobusów, takich jak Ikarus 280, Volvo B10MA, Jelcz 120M i Jelcz M180/B10M. Klub zdecydował się na pozyskanie Ikarusa jako marki najdłużej funkcjonującej we wrocławskiej komunikacji i najprostszej w obsłudze (aczkolwiek wahano się też przy Jelczu M180/B10M, ale zadecydowała prostota konstrukcji autobusu). Ostatecznie zostały zakupione z MPK dwa autobusy o numerach inwentarzowych 5320 i 5324, przy czym ten drugi od razu był przeznaczony na części. Natomiast zakończenie eksploatacji zajezdni Dąbie umożliwiło postój nowo pozyskanych pojazdów na tym obiekcie. Początkowo dwa Ikarusy, a następnie wszystkie autobusy Klubu, garażowały na południowej hali tej zajezdni. Zajezdnię Dąbie Klub opuścił w lipcu 2018 roku wskutek tego, że nowy dzierżawca – stowarzyszenie Tratwa – miało inne plany wobec budynków.

28.05.2015. Dwa ikarusy ex-MPK Wrocław na zajezdni w Dzierżoniowie.
Autor: KSTM

W 2015 roku Klub miał już w dyspozycji dwa jeżdżące autobusy: Ikarusa 260 sprowadzonego z Węgier oraz Jelcza M121MB pochodzącego z firmy A-BUS oraz wspomniany wyżej tramwaj 4N1, co umożliwiło obsługę poważniejszego wynajmu, jakim było rozwiezienie gości konferencji komunikacyjnej na Politechnice Wrocławskiej. Zaczął też trochę zmieniać się klimat postrzegania zabytkowych pojazdów przez mieszkańców i urzędników w mieście. Jakkolwiek jeszcze dwa lata wcześniej zabytkowe tramwaje na ul. Legnickiej postrzegano wyłącznie w kategoriach kłopotliwego złomu, którego należy się pozbyć, to w 2015 roku zaczęto myśleć o powstaniu muzeum komunikacji miejskiej i schowano pod dach niektóre z wagonów niszczejących na placu postojowym zajezdni Popowice. W Klubie w tym czasie rozpoczęto przygotowania do remontu autobusu 5320, który pojechał na naprawę nadwozia do Z.N.A. Bralin w 2017 roku (tam też przebywa do dzisiaj – rok 2020). W międzyczasie udało się Klubowi pozyskać autobus socjalny Jelcz 080 z przyczepą P-080, odtwarzając w ten sposób prototypowy zestaw wyprodukowany w Jelczu na początku lat 80. XX wieku. W 2019 roku udało się pozyskać pieniądze na remont tego zestawu i autobus Jelcz 080 też się udał na remont do Z.N.A. Bralin.

Stodwójka podczas remontu w Krakowie.
Autor: KSTM

Od 2016 roku Klub Sympatyków Transportu Miejskiego obsługuje komunikację specjalną na Noc Muzeów i do 2018 roku była to jedna z niewielu okazji, by przejechać się taborem Klubu na regularnej linii. W 2016 roku Klub zadebiutował tramwajem Konstal 4N1 #1444 i autobusem Jelcz PR110 #003 (pozyskanym z ZKM Iława), w 2017 roku obsługę stanowiły Konstal 4N1 #1444, Jelcz PR110M #003, Jelcz M121MB #110 i Ikarus 260 #3932. Rok później autobusów do obsługi Nocy Muzeów było na tyle dużo, że rezerwę stanowił Jelcz M121MB #110, a kursowały Jelcz M11 kupiony z Głogowa, Ikarus 260 i Jelcz PR110. W tym roku na linii tramwajowej poza Enusią kursowała już stodwójka #2069. Ona też najczęściej pojawia się na sezonowej Zabytkowej Linii Tramwajowej, którą Klub obsługuje od 2018 roku.

09.09.2018. Pług na zajezdni Popowice.
Autor: KSTM

W lutym 2017 roku Klub wzbogacił się o kolejny tramwaj gospodarczy, tym razem był to mocniej przebudowany Konstal 4N1 (ex-1434), na bazie którego w drugiej połowie lat 80. XX wieku skonstruowano pług wirnikowy. Wagon, dotychczas eksploatowany przez Zakład Torowy, stał nieużywany od kilku lat i dzięki ofiarności sponsora, który wyłożył pieniądze na zakup, został zachowany i trafił pod dach zajezdni Popowice. W kolejnym roku Klub zakupił wrak wagonu N o numerze inwentarzowym G-072, który okazał się być wagonem G-085 powstałym z wagonu 1412. Planowane jest jego przywrócenie do ruchu w najbliższej przyszłości jako doczepny wagon pasażerski. W 2018 roku, dzięki zaangażowaniu Biura Partycypacji Społecznej Urzędu Miejskiego Wrocławia, dokończono przenoszenie do hal wagonów stojących na placu zajezdni Popowice, wkrótce obiekt ten stał się miejscem regularnie organizowanych Fotodni i Dni Otwartych. Pierwsza edycja Dnia Otwartego Zajezdni Popowice została zorganizowana przez Klub w 2017 roku (Klub dostał za nią nagrodę Narodowego Instytutu Dziedzictwa) i od tego czasu odbywa się zawsze w pierwszą lub drugą sobotę września. Podczas tego wydarzenia prezentowane są postępy w remoncie zabytkowych pojazdów, Klub organizuje specjalne linie dowozowe obsługiwane historycznym taborem oraz ma miejsce wystawa zabytkowych tramwajów i autobusów.

29.07.2019. Ikarus minął wiadukt w Grudziądzu.
Autor: KSTM

W 2019 roku podczas Nocy Muzeów wprowadzono do ruchu kolejny pojazd – Ikarus 280.17, pochodzący z Węgier autobus podmiejski o największej liczbie miejsc siedzących spośród wozów w Klubie. Jest on czasem wynajmowany na specjalne przejazdy, ponieważ może w nim usiąść aż 56 osób. Dla porównania Jelcz M11 posiada 30 miejsc siedzących. W lipcu 2019 roku na zajezdnię trafił kolejny Ikarus 280.70E o numerze 224, a pod koniec roku został zezłomowany Ikarus 280.70E o numerze 5324. Jednocześnie od grudnia 2018 roku, dzięki staraniom Biura Partycypacji Społecznej, Klub opiekuje się Konstalem N o numerze inwentarzowym 1332, który został przenumerowany prawdopodobnie z wozu liniowego 1325. Dzięki temu na przełomie 2019 i 2020 roku Klub miał już do dyspozycji cztery tramwaje silnikowe w ruchu i sześć autobusów, co pozwalało jednorazowo przewieźć ponad 500 osób.

Ikarus 280.17 podczas wspólnego zdjęcia z Ikarusami z MPK Poznań.
Autor: KSTM

W 2020 roku do inwentarza Klubu trafił autobus Ikarus 260.43 pochodzący z Niemiec. Planowany był do obsługi Nocy Muzeów w maju, ale pandemia koronowirusa spowodowała, że całe wydarzenie zostało przełożone na czas nieokreślony. Autobus został zarejestrowany jako zabytkowy (tzw. żółte tablice) w lipcu 2020 roku. Pandemia koronowirusa ponadto sprawiła, że odwołano kursowanie Zabytkowej Linii Tramwajowej. Kolejnym ciosem był fakt, że obsługę Jazz Tramwaju (cyklicznej imprezy organizowanej wspólnie z Klubem Vertigo) przejęło Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne. W drugiej połowie roku pojawiło się światełko w tunelu, ponieważ znalazły się pieniądze na długo wyczekiwany remont autobusu Fredruś i w wyniku konkursu KSTM stał się organizacją go prowadzącą. 5 września 2020 roku Klub zaprosił na kolejną edycję Dnia Otwartego Zajezdni Popowice, podczas którego miał miejsce debiut liniowy autobusu Ikarus 280.70E o numerze 224 oraz zaprezentowano początek remontu autobusu Fredruś. Oprócz tego dwa autobusy Klubu Sympatyków Transportu Miejskiego trafiły do Poznania, gdzie zasiliły obsługę tamtejszej linii turystycznej 100.

Jelcz 080 po zakończonym remoncie nadwozia i naprawie mechanicznej.

Pod koniec roku, dzięki wsparciu Miejskiego Konserwatora Zabytków, zakończony został remont autobusu Jelcz 080 (rozpoczęty w 2019 roku), co oznacza, że do floty sprawnych zabytkowych autobusów KSTM-u dołączył ósmy element. W międzyczasie co prawda remont Jelcza PR110M ruszył z kopyta, unieruchamiając go na dłuższą chwilę, ale pod koniec roku większość prac została wykonana i planuje się, że do końca 2021 roku wróci on na drogi, ciesząc entuzjastów starej motoryzacji. Mikołajkowym prezentem dla Klubu były dwa wagony Konstal 105Na z MPK Częstochowa, które nabył jeden z naszych członków. Dotarły do Wrocławia na specjalistycznej lawecie tuż przed świętami.

W roku 2021 udało się pozyskać dotację na remont przyczepy Jelcz P-080, który został wykonany naprawdę ekspresowo i już na Dniach Otwartych Zajezdni Popowice (w tym roku impreza była wyjątkowo dwudniowa) został zaprezentowany unikatowy zestaw Jelcz 080 + P-080. Zakończono też nadzorowany przez Klub remont autobusu kabriolet Fredruś oraz prowadzony od 2015 roku remont unikatowego wagonu Maximum z 1901 roku. W rok 2022 weszliśmy z rozszerzonym parkiem taborowym ale to nie było nasze ostatnie słowo.

Jelcz 043 na czele parady autobusów zabytkowych, która odbyła się 10 września 2022 roku.
Autor: Bartosz Skołud.

Rok 2022 okazał się być najbardziej pracowitym rokiem w dotychczasowej historii klubu. W lutym 2022 roku, po pięciu latach przeciągającego się remontu, wrócił do Wrocławia Ikarus 280.70E, który jako ostatni z kilkuset ikarusów woził pasażerów po Wrocławiu. Naprawiono w nim blachy i kratownicę ale do złożenia zostało całe wnętrze autobusu oraz do usunięcia multum drobniejszych lub większych usterek mechanicznych, które nawarstwiły się przez lata stania, remontu i dotychczasowej eksploatacji. Również w lutym dzięki uprzejmości Prezesa Krzysztofa Balawejdera przekazano nam celem zachowania na pojazdy historyczne wagon Konstal 105Na 2347 i dźwig na bazie Stara 266. Oprócz kończenia Ikarusa, prowadzone były prace nad usprawnieniem wagonu LH Standard 1192, posprzątano wnętrze, kompletowano detale i prowadzono prace przy podwoziu tramwaju. W maju 2022 obsłużyliśmy z największym dotychczasowym sukcesem Noc Muzeów we Wrocławiu. Do obsługi wystawiliśmy trzy tramwaje (Konstal 4N, 102Na i 105Na) oraz sześć autobusów (Jelcz 272MEX, dwa Ikarusy 260, Ikarus 280 i dwa jelcze). Klub również po raz kolejny był operatorem Wrocławskich Linii Turystycznych obsługiwanych zarówno tramwajami jak i autobusami. Na liniach największą furorę robił Fredruś pomimo, że wyjechał kilka razy w sezonie na specjalnej dla niego trasie. W połowie roku rozpoczęto też odświeżenie Jelcza 043, które ukończono w sierpniu i autobus zdążył obsłużyć kilka zadań na linii A Wrocławskich Linii Turystycznych. Podczas Dnia Otwartego Zajezdni Popowice, który odbył się 10 września 2022 roku, zaprezentowano zarówno Jelcza 043 i jeszcze nieskończonego Ikarusa 280.70E a impreza zakończyła się paradą autobusów zabytkowych w której wzięło 10 autobusów i 3 pojazdy techniczne. Spis taboru pozostającego do dyspozycji Klubu we wrześniu 2022 roku przedstawia tabela:

Pisząc tą historię, należy podkreślić, że intensywny rozwój działalności Klubu nie byłby możliwy bez wsparcia urzędników Urzędu Miejskiego Wrocławia, a w szczególności pracowników Wydziału Partycypacji Społecznej i Biura Miejskiego Konserwatora Zabytków.